2019: Het Jaar van Rembrandt

In 2019 is het 350 jaar geleden dat Rembrandt is gestorven. Zijn leven en nalatenschap wordt dit jaar dan ook gevierd met tentoonstellingen en evenementen door heel Nederland, en daar kunnen wij natuurlijk niet bij achter blijven. Het omvangrijke oeuvre van Rembrandt van Rijn bestaat naast zijn schilderingen en tekeningen ook uit zo’n 290 etsen. Hij verwierf met deze etsen al tijdens zijn leven grote bekendheid in heel Europa, voornamelijk door zijn ongedwongen lijnvoering en de totale beheersing van de droge naaldtechniek.

In onze collectie bevinden zich een aantal van deze etsen, bijzondere werken, waar we je graag wat meer over vertellen. De etstechniek ontstond in de middeleeuwen en kwam op vanuit de wapensmederijen in Europa, waar het in eerste instantie gebruikt werd om wapens te versieren. De eerste etsen werden gemaakt in het zuiden van Duitsland aan het begin van de 16^e eeuw, alleen werden hier nog niet alle mogelijkheden van deze techniek gebruikt. In Nederland waren de eerste etsen waarschijnlijk afkomstig van Lucas van Leyden, omstreeks 1520. Rembrandt zou er zo’n 100 jaar later in slagen om deze techniek volledig onder de duim te krijgen.

De techniek
Als ondergrond wordt een metalen plaat gebruikt, in het geval van Rembrandt was dit rood koper. Deze plaat wordt ingesmeerd met een wasachtige laag die de etsgrond wordt genoemd. Met een etsnaald kunnen nu lijnen worden aangebracht in de waslaag, hierdoor verdwijnt de waslaag en komt de ondergrond (de plaat van rood koper) bloot te liggen. Als alle lijnen zijn gezet en de voorstelling compleet is wordt de plaat in een agressief zuurbad gelegd. De waslaag dient hier als bescherming tegen het zuur. De bedekte delen zullen onaangetast blijven maar in de, met de etsnaald aangebrachte, lijnen zal het zuur iets van de metalen plaat wegbijten. Hierdoor worden de lijnen groeven. Om de voorstelling op papier te kunnen drukken wordt de plaat ingesmeerd met drukinkt. De inkt wordt vervolgens weer weggepoetst van de plaat, waardoor de inkt alleen in de groeven achterblijft. De metalen plaat kan nu, met een blad papier erop, door de drukpers worden gehaald. Zo wordt de voorstelling, in spiegelbeeld, op het papier gedrukt.

Rembrandt was niet snel tevreden over zijn etsen, hierdoor bleef hij veranderingen aanbrengen op de koperen plaat. Worden er aanpassingen gemaakt op de originele plaat, dan wordt de afdruk hiervan een tweede staat genoemd. Was Rembrandt nog niet tevreden en deed hij opnieuw een aanpassing aan de plaat, dan wordt de volgende afdruk de derde staat genoemd. Het werk dat hierboven is afgebeeld is bijvoorbeeld een derde staat (in totaal zijn er vier staten van deze ets).

We spraken al eerder over de ‘droge naald techniek’ die door Rembrandt werd gebruikt. Bij deze techniek worden de aanpassingen op de plaat niet uitgebeten door het zuur, maar met een zware naald direct in de metalen plaat gekrast. Deze techniek geeft diepzwarte, fluweelachtige lijnen, en komen tot stand door het ongelijkmatige randje metaal dat opkrult naast de ingekraste lijn.

In 2019 zijn door heel Nederland tentoonstellingen te bezoeken in het teken van Rembrandt. Ter gelegenheid hiervan willen wij dan ook graag de bijzondere werken van Rembrandt in onze collectie laten zien tijdens een bezoek aan onze kunsthandel in Ede!

Bron: A. Hagen, Rembrandts etskunst, Het Rembrandthuis 2007

Rembrandt (Rembrandt Harmensz. van Rijn)
Zelfportret met Saskia, ets op papier 10,5 x 9,4 cm, gesigneerd l.b. in de plaat en gedateerd 1636 in de plaat