Henriette Ronnerkunstenaar • kunstschilder • aquarellist • tekenaar • graficusAmsterdam 1821-1909 Brussel

Henriette Ronner-Knip is de geschiedenis ingegaan als de poezenschilderes bij uitstek. Haar schilderijen met poezen zijn nog altijd bekend en geliefd bij het grote publiek, omdat zij haar katten treffend op doek wist vast te leggen met hun karakteristieke poses, de textuur en kleuren van hun vacht en hun ‘geheimzinnige kattenblik’.

Henriette werd in 1821 in Amsterdam geboren als tweede kind van de Brabantse kunstschilder Josephus Augustus Knip en de Amsterdamse Cornelia van Leeuwen. Ze had één broer: August (1819-1861). Henriette en haar broer waren de derde generatie kunstenaars in de familie. Knip verhuisde kort na haar geboorte met haar ouders naar Den Bosch en vervolgens Parijs, waarna de familie in 1827 terugkeerde naar Nederland (Vught). Inmiddels was haar vader blind geworden aan één oog.

Voor vrouwen met artistiek talent stond in de 19e eeuw lange tijd alleen de leerweg via familie open. Henriette leerde dan ook het vak van haar vader, die veestukken, stalinterieurs en landschappen schilderde. Al op haar vierde kreeg Henriette een vaste plek in het atelier van haar vader en op haar elfde verjaardag kreeg zij een schildersezel van hem cadeau. In de voetsporen van haar vader schilderde ze landschappen met vee en was ze geïnteresseerd in het afbeelden van allerlei kleine dieren zoals hazen, duiven, honden en katten. Omstreeks 1870 begon ze met het schilderen van katten, een onderwerp waar ze vandaag de dag nog altijd om bekend staat. Ondanks het feit dat haar vader aan één oog blind was geworden verzorgde hij, met ijzeren discipline, de artistieke opvoeding van zijn dochter en die van haar broer. In 1902 schreef tijdgenoot Johan Gram het volgende over haar jeugd, in een boek dat ter ere van haar zeventigste verjaardag verscheen: ‘Van ‘s morgens heel vroeg totdat de duisternis viel, zat zij trouw te werken, hetzij in het atelier; geen andere verpozing van het werk werd haar gegund dan de etenstijd, die zij in een stikdonkere kamer moest doorbrengen, omdat haar vader hoopte daardoor haar gezicht te versterken en haar te behoeden voor het ongeluk dat hem getroffen had.’

In 1833 verhuisde het gezin Knip na een kort verblijf in Den Haag weer naar Brabant, ditmaal naar Berlicum. Gaandeweg nam Henriette de zorg van de het huishouden op zich en droeg zij met de verkoop van haar schilderijen als jong meisje al bij aan het gezinsinkomen. Vanaf 1838 verkocht ze werk op de jaarlijkse Tentoonstellingen van Levende Meesters die in verschillende Nederlandse steden werden georganiseerd; Noord-Brabantse landschappen met vee, dorpsmarkten, stalinterieurs, scènes met huisdieren, vee, duiven, jachthonden en apen, alles in een romantische stijl.

Na de dood van haar ouders verhuisde Henriette in 1848 op 27-jarige leeftijd naar Amsterdam. Hier werd ze het eerste vrouwelijke lid van het kunstenaarsgenootschap Artis et Amicitiae. Twee jaar daarna trouwde ze met Feico Ronner, die zij in Berlicum al had ontmoet. Meteen na het huwelijk vestigde het paar zich in Elsene bij Brussel. Voortaan noemde ze zich Ronner of Ronner-Knip. Ze kwam onder de invloed van de Belgische realistisch werkende hondenschilder Joseph Stevens (1816-1892) en was gefascineerd door trekhonden, waarmee ze behoorde tot de eerste generatie van kunstenaars van het realisme die hun inspiratie in het dierenleven vonden.

Met haar hondenschilderijen kreeg Ronner-Knip veel bekendheid. Haar roem was zo groot dat de koningin van België en haar schoonzuster hun schoothonden door haar lieten vereeuwigen. Toch zou zij haar naam pas definitief vestigen met de langharige poezen die zij vanaf 1870 begon te schilderen en aquarelleren. Dat katten zo ineens in de belangstelling stonden zou in belangrijke mate te maken hebben met de eerste raskatten-tentoonstelling, die in 1871 in het Londense Crystel Palace werd gehouden. Henriette Ronner-Knip was in staat om precies vacht, houding en uitdrukking van deze dieren weer te geven. Ook het anekdotische element dat ze vaak toevoegde maakte haar werk populair. Omdat de kat als huisdier steeds vaker voorkwam in de salons van de gegoede burgerij bleek dit een gat in de markt te zijn. Ronner-Knip plaatste haar katten in voor het welgestelde publiek herkenbare, luxe ingerichte huiskamers. Ze gaf haar schilderijen titels als ‘Instrumenten spelen, ‘Muziekles’ of ‘Reis om de wereld’, wat haar kunstwerken iets menselijks en komisch tegelijk gaf. Ze had een bijzondere en eigen manier van werken. In de tuin achter haar huis bevond zich de ‘foyer des artistes’, waar altijd leenkatten verbleven. In haar atelier werd gebruik gemaakt van een speciaal kattenmeubel, een soort glazen Louis XV-kast, waarin zij zowel de dieren kon observeren die zij in rust wilde schetsen als de jonge katjes die anders alle kanten uitschoten.

Henriette Knip kreeg met Feico Ronner vijf kinderen, van wie er drie kunstschilder zouden worden. Feico had een slechte gezondheid en oefende geen beroep uit; Henriette was de kostwinner van het gezin. Haar echtgenoot hielp haar wel met de zakelijke kant van het kunstenaarschap. Dit was een dagtaak, want Henriette deed aan veel tentoonstellingen mee in binnen- en buitenland. Dat zij zeer succesvol was blijkt ook uit de vele zilveren en gouden medailles die zij ontving voor haar werk. In 1887 werd ze ridder in de Belgische Leopoldsorde en in 1901 ridder in de Orde van Oranje-Nassau. De prijzen die ze voor haar werk vroeg stegen in de loop van haar carrière snel: van tweehonderd gulden in de jaren 1840 tot meer dan tweeduizend gulden in de jaren 1880, in die tijd een prijs die alleen de bekendste schilders konden vragen.

Na de dood van haar man in 1883 bleef Henriette Ronner-Knip in Elsene wonen en werken. Onder invloed van het impressionisme werden haar composities aan het einde van haar carrière eenvoudiger: ze legde zich meer op de katten toe dan hun omgeving en schilderde in lichtere kleuren. Tot op hoge leeftijd schilderde ze nog – onvermoeibaar – elke dag 4 tot 5 uur haar poezen.
Henriette Ronner-Knip stierf op 28 februari 1909 in Elsene en werd daar bijgezet in het familiegraf naast haar man. Na haar dood verschenen necrologieën in diverse kranten en tijdschriften. Zo schreef de Wereldkroniek: ‘Met Henriette Ronner-Knip is een zeer belangrijk figuur uit de Nederlandsche schilderswereld van ons heengegaan, een vrouw, wier nagedachtenis in haar werk nog eeuwen lang zal blijven voortleven over heel de wereld’