Piet van der Hemkunstenaar • kunstschilder • aquarellist • tekenaar • graficusWirdum 1885-1961 Den Haag

Piet van der Hem behoorde aan het begin van de 20e eeuw tot de groep 'modernen' waartoe ook Gestel en Sluijters worden gerekend. Zijn onderwerpen vond hij vooral in het mondaine uitgaansleven en hij reisde graag en veel. In Parijs, Rome, Madrid en Moskou schilderde hij het leven op straat en in de cabarets, danspaleizen en music-halls. Tijdens een verblijf in Volendam en Edam van 1917 tot 1919 werd hij geïnspireerd door het strand- en vissersleven en door de mondaine toeristen die deze vissersplaatsen bezochten. Naast schilder was hij ook werkzaam als illustrator en politiek tekenaar voor ‘De Nieuwe Amsterdammer’, ‘De Haagsche Post’en ‘De Haagsche Courant’. Een recensent schreef over hem: ‘Hier is een tekenaar van bewonderenswaardige vaardigheid, lenigheid, klaarheid en puntigheid aan het werk.’ Zelf zei van der Hem: ‘Ik heb mijn leven lang hard gewerkt en omdat ik mijn vak goed ken, kan ik behoorlijke dingen maken. Maar ik denk niet dat iemand een proefschrift over mijn werk zal schrijven. Ik denk niet dat ze wakker zullen liggen of Van der Hem met een streepje rood dit of dat bedoeld heeft. Gelukkig maar.’ Deze woorden sprak hij op latere leeftijd, toen hij zich toelegde op het schilderen van traditionele portretten, maar geruime tijd daarvoor al zijn naam als modernist had gemaakt. Naar eigen zeggen had hij altijd een ‘een vaste koers’ gevolgd, waarbij de rode draad in zijn carrière het verbeelden van de mens was.

Geboren in 1885 in het Friese Wirdum wordt Van der Hem als twaalfjarige wees opgenomen in het gezin van zijn oom in Leeuwarden. Na de Rijks-HBS van Leeuwarden stimuleert zijn tekenleraar hem naar de Rijksschool voor Kunstnijverheid in Amsterdam te gaan. Daarnaast volgt van der Hem ook de tekenopleiding aan de Rijksakademie. Met een Koninklijke subsidie gaat hij een jaar op Montmarte in Parijs aan het werk. Gefascineerd door het moderne straat- en uitgaansleven tekent en schildert hij circusartiesten, clowns, danseressen en vrouwen en mannen die zich in het losbandige nachtleven begeven, zoals Henri de Toulouse Lautrec, Kees van Dongen en Jan Sluijters dat eerder deden. Weer terug in Amsterdam debuteert hij in 1906 op de tentoonstelling van de kunstenaarsvereniging Sint-Lucas. Daar hangt het vernieuwende werk van de Amsterdamse luministen Jan Sluijters, Leo Gestel en Piet Mondriaan met felle kleuren en in losse verftoetsen. Hierdoor geïnspireerd schildert Van der Hem ook enige tijd in een in een gematigd luministische schildertrant. Niet alleen de mondaine wereld beeldt hij af, ook de volksbuurten hebben zijn interesse en hij legt de inwoners, zoals hij dat altijd deed, vast in levendige, anekdotische scenes. Tussen 1909 en 1913 had Van der Hem een aantal succesvolle tentoonstellingen bij onder andere Kunsthandel Boussod, Valadon & Cie. Door zijn gedurfde onderwerpkeuze werd hij in die tijd voor korte tijd tot een van de vertegenwoordigers van het Amsterdams luminisme gerekend. Zijn schilderstijl en kleurgebruik daarentegen waren minder extreem dan zijn meer avant-gardistische tijdgenoten. Van der Hem zei daar zelf over: ‘Ik was modern, maar niet extreem.’

De snelle ontwikkelingen aan het begin van de 20ste eeuw in de Nederlandse kunst zijn moeilijk bij te houden voor Van der Hem en hij verschuift zijn aandacht van het schilderen en tekenen van luchthartige, elegante scènes naar het maken van krachtige portretten. Dit komt tot uiting in de ernstige, haast sombere portretten die hij in 1913 in Katwijk en 1917/1918 in Volendam maakt. Als hij zich in 1918 definitief in Scheveningen vestigt, kiest hij voor het schilderen van natuurgetrouwe portretten in opdracht van welgestelde Amerikanen en Nederlanders, waaronder het Koningshuis. Daarnaast maakt hij wat jachttaferelen (jacht is zijn hobby), boekillustraties, affiches, reclameplaten en politieke spotprenten in opdracht. Met het schilderen van deze portretten verzekert hij zich van een stabiel inkomen, wat voor Van der Hem, die een eeuwige angst had in geldnood te komen, erg belangrijk is. Zijn grote technische bekwaamheid en de goede gelijkenis van zijn portretten maken hem tot een succesvol society-portrettist. In de loop der jaren beeldt hij veel prominenten af, onder wie de danseres Mata Hari, het statieportret van De Koninklijke familie uit 1925/1926 en de Huwelijksinzegening van prinses Juliana en prins Bernhard uit 1937.

Als de Duitse censuur in 1941de Nederlandse pers geheel beheerst, staakt Van der Hem zijn activiteiten als politiek tekenaar. Na de oorlog gaat hij hier niet mee verder en concentreert zich, tot zijn overlijden in 1962, volledig op het portretschilderen.